Olej palmowy czy jest zdrowy?

Szkodliwość oleju palmowego, od kilku lat jest głoszona przez ludzi, niczym legenda. Myślę, że każdy z nas zna kogoś, kto unika oleju palmowego w składzie produktu, pakując jednocześnie do wózka czteropak browarów — taką mamy w Polsce mentalność. I producenci już to zrozumieli, dlatego też lubią się szczycić dopiskami na opakowaniach produktów typu „bez oleju palmowego”, „no palm oil” itd… Ale czy rzeczywiście olej palmowy jest taki szkodliwy dla zdrowia? Przeanalizujmy to razem.

Olej palmowy, z czego powstaje?

Olej palmowy to rodzaj tłuszczu roślinnego pozyskiwanego z owoców palmy oleistej, głównie z gatunku Elaeis guineensis, który jest rodzimą rośliną Afryki Zachodniej i Środkowej. Obecnie największymi producentami oleju palmowego są kraje Azji Południowo-Wschodniej, przede wszystkim Indonezja i Malezja, które razem odpowiadają za około 85% światowej produkcji.

Olej palmowy występuje w dwóch formach:

1. Surowy olej palmowy (ang. crude palm oil, CPO) – uzyskiwany z miąższu owocu palmy, ma pomarańczowo-czerwony kolor ze względu na wysoką zawartość karotenoidów (prekursorów witaminy A).
2. Olej z nasion palmy (ang. palm kernel oil, PKO) – pochodzi z nasion (jądra) owocu palmy i różni się składem od oleju pozyskiwanego z miąższu. Jest bogaty w tłuszcze nasycone, co sprawia, że jest bardziej gęsty i stosowany często w produktach kosmetycznych.

Zastosowanie oleju palmowego w przemyśle spożywczym

Olej palmowy jest przede wszystkim tani, bo jest wytwarzany w krajach drugiego świata, a wydajność palmy oleistej jest bardzo duża (z 1 hektara można wyprodukować rocznie ok. 3,8 ton oleju. Z hektara rzepaku lub słonecznika uzyskamy tylko 0,7-0,8 tony oleju).

Nieprzetworzone oleje roślinne, zazwyczaj mają szereg pozytywnych właściwości zdrowotnych i odpowiednio przechowywane i używane, nie stanowią zagrożenia dla zdrowia.

Niestety tłuszcz palmowy, który kojarzony jest przez nas, jako dodatek na etykiecie żywności, ulega procesowi przetworzenia.

Dodatkowo — na ten moment — prawo żywnościowe nakazuje jedynie wskazywać na to czy olej palmowy jest uwodorowiony, bo ten proces — wiąże się z ryzykiem powstawania kwasów tłuszczowych trans.

Oznaczeniu oleju uwodornionego musi towarzyszyć określenie „całkowicie uwodorniony/utwardzony” lub „częściowo uwodorniony/utwardzony”.

--> rozporządzenie na temat informacji o tłuszczach na etykietach

Ale to nie jest jedyny proces przetwarzania oleju — co oznacza, że nie wiemy, czy olej palmowy został poddany procesowi rafinacji i z jakiej części palmy został wytworzony. Dodatkowo większość producentów zrezygnowała już z uwodorowienia tłuszczów, bo świadomość konsumentów wzrasta.

Jednakże z założenia producenci raczej sięgają po produkt przystosowany do stabilnego przechowywania i transportu, więc wybierają olej z nasion palmy, który cechuje wyższy udział nasyconych kwasów tłuszczowych, co daje nam większą stabilność podczas przechowywania i obróbki.

Do tego dochodzi proces rafinacji w wysokiej temperaturze lub po prostu obróbki cieplnej w trakcie produkcji kremów do wafelków, smarowideł itd. Gdzie poddawanie olejów roślinnych wysokiej temperaturze, ma znaczny wpływ na powstawanie kwasów tłuszczowych trans i innych związków chemicznych*.

Jednak cała idea przetwarzania tłuszczu, polega na tym, by po prostu uzyskać bezwonną, stabilną substancję, którą można wszechstronnie wykorzystywać — nie martwiąc się o szybkie ryzyko popsucia i specjalne warunki przechowywania.

Skład chemiczny oleju palmowego

Składnik	Surowy olej palmowy	Surowy olej z nasion palmy
Kalorie	884 kcal na 100 g	884 kcal na 100 g
Tłuszcz całkowity	100 g	100 g
Tłuszcz nasycony	49,3 g	81,3 g
Tłuszcz jednonienasycony	37,0 g	13,1 g
Tłuszcz wielonienasycony	9,4 g	3,0 g
Kwas palmitynowy (C16:0)	44-45%	49-51%
Kwas oleinowy (C18:1)	39-40%	15-17%
Kwas linolowy (C18:2)	9-10%	2-3%
Kwas laurynowy (C12:0)	0-1%	47-48%
Witamina E (α-Tokoferol)	15,6 mg	5,7 mg
Witamina A	0,2 mg	0,0 mg

Linki do pełnego składu chemicznego oleju palmowego:

1. Surowy olej palmowy - skład chemiczny
2. Olej z nasion palmy - skład chemiczny

Olej palmowy — szkodliwość

Szkodliwość oleju palmowego wynika przede wszystkim z substancji ubocznych, powstających w procesie przetwarzania. Więc podkreślę raz jeszcze, że gdyby olej palmowy był nierafinowany, tłoczony na zimno i odpowiednio przechowywany, to byłby neutralny dla naszego zdrowia, byłby po prostu kolejnym wytłoczonym tłuszczem roślinnym. Niestety, byłby też nieużyteczny w przemyśle spożywczym ze względu na wrażliwość termiczną i łatwe utlenianie w złych warunkach.

Olej palmowy przemysłowy jest rafinowany, rafinacja to proces oczyszczania tłuszczu ze składników, które mogą wpływać negatywnie na stabilność i trwałość oleju, ale również na walory smakowe. Niestety proces ten przeprowadzany jest zazwyczaj z użyciem wysokich temperatur i środków chemicznych. I konsekwencją tego jest powstawanie kwasów tłuszczowych trans i innych niechcianych związków, często podczas rafinacji dochodzi do strat witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, jak również strat innych, pożądanych prozdrowotnych związków.

No i teraz producenci, którzy wykorzystują oleje rafinowane, nie muszą o tym pisać na etykiecie, a konsument nie jest świadomy, że rafinacja wpływa negatywnie na walory zdrowotne tłuszczu.

Olej palmowy uwodorniony/utwardzony i szczególnie ten częściowo uwodorniony/utwardzony jest szkodliwy, głównie ze względu na tłuszcze trans, które powstają podczas tego procesu. Powstaje ich tak dużo, że raczej ciężko jest znaleźć w Polsce produkt z częściowo utwardzonym np.: olejem palmowym — dlaczego?

Bo od 2019 prawo narzuca pewne obostrzenia, gdzie wskazuje się, że zawartość przemysłowych tłuszczów trans w produktach spożywczych pochodzenia roślinnego nie może przekraczać 2 g na 100 g tłuszczu. --> rozporządzenie dot. trans

Ale to tylko ogranicza tłuszcze trans, a my odkrywamy inne kancerogenne substancje, które wytworzyły się w procesie przetwarzania tłuszczu tj. rafinacja.

Czy warto unikać oleju palmowego?

Myślę, że lepszym wnioskiem jest stwierdzenie, że warto unikać żywności przetworzonej lub po prostu ją ograniczyć. Dlaczego? Bo poza kaloriami, nasz organizm potrzebuje wartości odżywczych, a te produkty zazwyczaj zamiast wartości odżywczej dają nam tylko przyjemność i energię — są po prostu jałowe, dlatego ty nie możesz się nimi najeść, bo tam nie ma witamin, minerałów, błonnika, niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych, polifenoli itd… Ale w zamian są szkodliwe substancje (powstałe na skutek przemysłowej produkcji) i łatwo dostępna energia z cukrów prostych i nasyconych kwasów tłuszczowych.

Często widzę etykiety, na których olej palmowy jest zamieniony na olej rzepakowy, ale co z tego? Jeśli ten rzepakowy też jest rafinowany. A jak by nie był, to nie nadawałby się do długiego przechowywania, przetwarzania i pachniałby rzepakiem, więc twój ulubiony batonik nie smakowałby dobrze i też byłby szkodliwy (bo utlenione tłuszcze również są szkodliwe).

Olej palmowy, czy jest zdrowy — podsumowanie

Olej palmowy mógłby być zdrowym źródłem tłuszczu w naszej diecie, o ile byłby to surowy olej palmowy — nierafinowany, nieutwardzany, tłoczony na zimno i odpowiednio transportowany i przechowywany, spożywany tylko na zimno. Ale z perspektywy środowiska to jest absurdalne, by importować coś z tak daleka i liczyć, że się nie zepsuje po drodze, kiedy mamy w naszym kraju, chociażby olej lniany, który wyróżnia się wysoką zawartością kwasów omega 3.